Nhóm IB và nhóm IIB là gì? Tiêu chí xác định loài động vật nguy cấp quý hiếm nhóm IB và nhóm IIB

Việc bảo tồn các loài động vật nguy cấp, quý, hiếm là nhiệm vụ quan trọng nhằm gìn giữ đa dạng sinh học và cân bằng hệ sinh thái. Tại Việt Nam, pháp luật đã quy định cụ thể về danh mục và tiêu chí xác định đối với nhóm IB và nhóm IIB, đặc biệt theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP và Thông tư 27/2025/TT-BNNMT.

Bài viết dưới đây sẽ phân tích rõ khái niệm, tiêu chí và cơ sở pháp lý để xác định các nhóm này.

1. Khái niệm Nhóm IB và Nhóm IIB

1.1. Cơ sở pháp lý

Theo khoản 1 Điều 4 Nghị định 06/2019/NĐ-CP, danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm gồm 2 nhóm lớn: Nhóm I (nghiêm cấm khai thác vì mục đích thương mại) và Nhóm II (hạn chế khai thác vì mục đích thương mại).

Trong đó:

• Nhóm IA: Thực vật rừng.
• Nhóm IB: Động vật rừng.
• Nhóm IIA: Thực vật rừng.
• Nhóm IIB: Động vật rừng.

1.2. Định nghĩa

• Nhóm IB: Gồm các loài động vật rừng đang bị đe dọa tuyệt chủng, nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại và các loài thuộc Phụ lục I Công ước CITES phân bố tự nhiên tại Việt Nam.
• Nhóm IIB: Gồm các loài động vật rừng chưa bị đe dọa tuyệt chủng nhưng có nguy cơ bị đe dọa nếu không được quản lý chặt chẽ; bị hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại và các loài thuộc Phụ lục II CITES phân bố tự nhiên tại Việt Nam.

2. Tiêu chí Xác định Loài Động Vật Nguy Cấp, Quý, Hiếm

Theo Điều 4 Thông tư 27/2025/TT-BNNMT (hiệu lực từ 01/7/2025), tiêu chí phân loại được chia thành Nhóm I và Nhóm II.

2.1. Tiêu chí Nhóm I (bao gồm Nhóm IB – động vật rừng)

Một loài động vật thuộc Nhóm IB khi đáp ứng một hoặc nhiều tiêu chí sau:

1. Có tên trong Phụ lục I CITES phân bố tự nhiên tại Việt Nam hoặc được Cơ quan Khoa học CITES Việt Nam đánh giá từ bậc Nguy cấp (EN) đến Cực kỳ nguy cấp (CR) theo IUCN hoặc Sách Đỏ Việt Nam.
2. Là loài được ưu tiên bảo vệ có giá trị đặc biệt về khoa học, y tế, kinh tế, sinh thái, cảnh quan, môi trường, văn hóa – lịch sử.
3. Đối với giống vật nuôi: số lượng cá thể thuần chủng thấp hơn ngưỡng an toàn (ví dụ: < 100 cá thể cái giống và < 05 cá thể đực giống).
4. Đối với vi sinh vật, nấm: quần thể suy giảm ≥ 50% trong 10 năm và sống trong môi trường bị hủy hoại nghiêm trọng.

2.2. Tiêu chí Nhóm II (bao gồm Nhóm IIB – động vật rừng)

Một loài động vật thuộc Nhóm IIB khi:

1. Có tên trong Phụ lục II hoặc III CITES phân bố tự nhiên tại Việt Nam.
2. Có tên trong Danh lục Đỏ IUCN hoặc Sách Đỏ Việt Nam ở bậc Sẽ nguy cấp (VU) trở lên.
3. Đang bị khai thác, buôn bán quá mức hoặc được đánh giá là có khả năng bị nguy cấp trong tự nhiên nếu không có biện pháp quản lý.

3. Danh mục Loài Nguy Cấp, Quý, Hiếm Mới Nhất

Danh mục chi tiết các loài động vật rừng thuộc nhóm IB và nhóm IIB được ban hành tại Phụ lục I kèm theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT và đính chính tại Quyết định 2739/QĐ-BNNMT ngày 17/7/2025.

Do danh mục có tính cập nhật thường xuyên, tổ chức và cá nhân cần tra cứu trực tiếp văn bản mới nhất hoặc liên hệ cơ quan chuyên môn để được hướng dẫn.

4. Xử lý Hành vi Vi phạm

Việc khai thác, săn bắt, mua bán trái phép loài động vật thuộc nhóm IB hoặc nhóm IIB sẽ bị xử lý nghiêm theo:

• Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) – các tội liên quan đến vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã, nguy cấp, quý, hiếm.

Căn cứ Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015, được sửa đổi bởi điểm a khoản 64 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017 về tội vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm như sau:

Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm

1. Người nào vi phạm quy định về bảo vệ động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ hoặc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB hoặc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ;

….

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:

a) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 03 cá thể đến 07 cá thể lớp thú, từ 07 cá thể đến 10 cá thể lớp chim, bò sát hoặc từ 10 cá thể đến 15 cá thể động vật lớp khác quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;

b) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 08 cá thể đến 11 cá thể lớp thú, từ 11 cá thể đến 15 cá thể lớp chim, bò sát hoặc từ 16 cá thể đến 20 cá thể động vật lớp khác quy định tại điểm d khoản 1 Điều này;

….

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 15 năm:

a) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của 08 cá thể lớp thú trở lên, 11 cá thể lớp chim, bò sát trở lên hoặc 16 cá thể động vật lớp khác trở lên quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;

b) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của 12 cá thể lớp thú trở lên, 16 cá thể lớp chim, bò sát trở lên hoặc 21 cá thể động vật lớp khác trở lên quy định tại điểm d khoản 1 Điều này;

…

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

….

Như vậy, hành vi săn bắt động vật thuộc danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt là phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.

Phạm tội thuộc những trường hợp khác theo quy định nêu trên thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự đối với khung hình phạt tương ứng.

• Nghị định 35/2019/NĐ-CP – xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lâm nghiệp

Căn cứ Điều 21 Nghị định 35/2019/NĐ-CP, được sửa đổi, bổ sung bởi khoản 12 Điều 1 Nghị định 07/2022/NĐ-CP như sau:

Vi phạm các quy định về bảo vệ động vật rừng

Hành vi săn, bắt, giết, nuôi, nhốt động vật rừng trái quy định của pháp luật, bị xử phạt như sau:

1. Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:

a) Động vật rừng thông thường trị giá dưới 5.000.000 đồng;

b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá dưới 3.000.000 đồng.

1a. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:

a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 5.000.000 đồng đến dưới 10.000.000 đồng;

b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 3.000.000 đồng đến dưới 5.000.000 đồng.

2. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:

a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 10.000.000 đồng đến dưới 20.000.000 đồng;

b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 5.000.000 đồng đến dưới 10.000.000 đồng.

3. Phạt tiền từ 25.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:

a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 20.000.000 đồng đến dưới 40.000.000 đồng;

b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 10.000.000 đồng đến dưới 20.000.000 đồng.

…..

15. Hình thức xử phạt bổ sung:

a) Tịch thu tang vật, dụng cụ, công cụ vi phạm hành chính đối với hành vi quy định tại khoản 1, khoản 1a, khoản 2, khoản 3, khoản 4, khoản 5, khoản 6, khoản 7, khoản 8, khoản 9, khoản 10, khoản 11, khoản 12, khoản 13 và khoản 14 Điều này.

…

16. Biện pháp khắc phục hậu quả:

Buộc thực hiện biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, lây lan dịch bệnh; buộc tiêu hủy hàng hóa, vật phẩm gây hại cho sức khỏe con người, vật nuôi, cây trồng và môi trường đối với hành vi quy định tại khoản 1, khoản 1a, khoản 2, khoản 3, khoản 4, khoản 5, khoản 6, khoản 7, khoản 8, khoản 9, khoản 10, khoản 11, khoản 12, khoản 13 và khoản 14 Điều này.

Như vậy, tùy thuộc vào loại động vật bị săn bắt là động vật rừng thông thường hay động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và giá trị của chúng mà người săn bắt động vật trái phép sẽ bị xử phạt vi phạm theo các khung hình phạt khác nhau.

Ngoài ra người vi phạm còn bị tịch thu tang vật, dụng cụ, công cụ vi phạm hành chính và buộc thực hiện biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, lây lan dịch bệnh, buộc tiêu hủy hàng hóa, vật phẩm gây hại cho sức khỏe con người, vật nuôi, cây trồng và môi trường.

5. Kết luận

Nhóm IB và nhóm IIB là hai phân loại quan trọng trong công tác bảo tồn động vật hoang dã tại Việt Nam. Nắm rõ tiêu chí xác định và danh mục cập nhật sẽ giúp các tổ chức, cá nhân tuân thủ pháp luật, đồng thời góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá.

Xem Phụ lục I tại đây

---

MKLaw – Hành lang pháp lý vững chắc cho quyền lợi của bạn!

 𝟙𝟟𝟟 Trưng Nữ Vương – Quận Hải Châu – Tp.Đà Nẵng – Việt Nam
 +̲8̲4̲ ̲7̲7̲ ̲3̲1̲1̲ ̲2̲2̲3̲3̲
 lawmk.minhkhanh@gmail.com / mklawdn@gmail.com
 𝒎𝒌𝒍𝒂𝒘.𝒄𝒐𝒎.𝒗𝒏